Dit is geen methode: The Next Step

Afgelopen jaar heeft Kunstenlab, dankzij een bijdrage van de provincie Overijssel, het programma The Next Step uitgevoerd; een talentontwikkelingsprogramma.
Hierin wilden we de wijze waarop we met talentontwikkeling bezig zijn, versterken en structureler maken. Daarnaast streefden we naar een professionaliseringsslag in de eigen organisatie: met meer tijd en aandacht voor programmering, een betere zichtbaarheid en daardoor een steviger landelijke profilering. Deze insteek past goed bij ons: we zijn immers een lerende organisatie. We dagen onszelf voortdurend uit onze eigen werkwijze en formule te verbeteren en te herdefiniëren.

Publicatie The Next Step

In de Publicatie The Next Step’ worden de trajecten van The Next Step kunstenaars beschreven. De publicatie is te bestellen bij de receptie van Kunstenlab, telefoonnummer 0570 – 630125 of stuur een email naar info@kunstenlab.nl. Kosten: € 4,-, exclusief verzendkosten.

Kunstenlab onderscheidt zich van veel andere kunstinstellingen, doordat het een presentatie-instelling is en tegelijkertijd als productiehuis opereert. Daardoor kan hij als eigentijds, experimenteel lab aan kunstenaars een unieke reikwijdte aan mogelijkheden bieden, van praktische en inhoudelijke ondersteuning tot bemiddeling tussen opdrachtgevers en kunstenaars. Omdat geen opdrachtgever, opdracht, kunstenaar of publiek hetzelfde is, vraagt iedere activiteit die Kunstenlab onderneemt andere competenties. Het team levert maatwerk dat is afgestemd op wat het project vraagt of wat de kunstenaar nodig heeft om optimaal te kunnen presteren. Voor Kunstenlab betekent dat in de dagelijkse praktijk voortdurend behoedzaam balanceren. Balanceren tussen opdrachtgever en (keuze voor een) kunstenaar, tussen beschikbare financiële ruimte en hoge artistiek-inhoudelijke ambities, tussen grote mate van onvoorspelbaarheid en tastbaar resultaat, tussen experiment en continuïteit, tussen onzichtbaar (handelen achter de schermen en dienstbaar ten opzichte van anderen) en zichtbaar (presenteren aan het brede publiek).

The Next Step

Met het programma The Next Step zijn niet alleen kunstenaars uitgedaagd tot een Next Step. Het Kunstenlabteam, met hun herkenbare persoonlijke aanpak en voortdurende improvisatie, daagde ook zichzelf uit. Als onafhankelijk onderzoeker kreeg ik alle ruimte de medewerkers te bevragen en kritische vragen voor te leggen aan deelnemende kunstenaars over hun Next Step en over de werkwijze van en samenwerking met het team van Kunstenlab. Welke Next Step(s) heb jij gezet? Hoe heb je The Next Step ervaren? Hoe was de samenwerking met Kunstenlab? Wat heeft The Next Step jou /jullie opgeleverd? Wat zijn aandachtspunten voor verdere ontwikkeling van dit programma? Soms leidde dit voor Kunstenlab tot confronterende feedback, dat in het merendeel van de gevallen is terug te voeren op verschil in perceptie of onderlinge miscommunicatie. Vooral op kunstenaars die net de kunstenaarspraktijk betreden, blijkt Kunstenlab onbenaderbaar over te komen. De valkuil van een klein team dat ambitieuze planningen en bomvolle agenda’s probeert na te leven. Organisatorische drukte kan onbedoeld leiden tot afstand. Het betekent dat een gesprek niet altijd spontaan tot stand kan komen, en een afspraak maken noodzakelijk is (en vervolgens altijd kan plaatsvinden). En waar meer ervaren kunstenaars niet schromen om de telefoon te pakken om met Kunstenlab in gesprek te gaan over werk en mogelijkheden, is daar voor minder ervaren kunstenaars vaak nog een drempel te nemen. Want waarover ga je het dan hebben? Hoe leid je zo’n gesprek in? Ook vooraf meer duidelijkheid over wat het programma beoogt, en meer aandacht via social media blijkt wenselijk. Geen onoverkomelijke obstakels dus.

Vertrouwen

Het is telkens Kunstenlab dat aanleiding ziet tot samenwerking, kunstenaars actief benadert en uitdaagt. Of kansen ziet voor kunstenaars die Kunstenlab zelf benaderen. In interactie met Kunstenlab start vervolgens een verkenningstocht naar de wensen van de kunstenaar en naar de mogelijkheden die Kunstenlab kan bieden. Beide blijken elkaar te versterken op een manier die zich niet laat voorspellen. Soms ontdekt de kunstenaar dat die uitdaging op een heel ander vlak ligt dan dat hij aanvankelijk voor ogen had. Actualiteit en context spelen daarin een belangrijke rol. Wat houdt de kunstenaar op dat moment bezig, is de onderzoeksvraag helder geformuleerd? Maar ook: waar ziet Kunstenlab programmatische aanknopingspunten of samenwerkingskansen met andere kunstenaars?

Onbetwistbare voorwaarde voor het aangaan van The Next Step blijkt vertrouwen. Zonder wederzijds vertrouwen start er geen experiment. Zonder experiment is er geen Next Step en zonder deadline zijn er geen tastbare resultaten.

Onvoorspelbaar

Hoewel Kunstenlab inzet op het bereiken van tastbare eindresultaten, omarmt het tegelijkertijd de onvoorspelbaarheid. De manier waarop Next Steps tot stand komen, is vaak pas achteraf te (re)construeren. Tussen de intentie van de kunstenaar aan het begin van het traject en het uiteindelijke resultaat kan een wereld van verschil zitten. Is dat erg? Artistiek-inhoudelijk niet. Integendeel, uit de The Next Step praktijk blijkt juist de ruimte voor verandering en aanpassing betekenisvol. Zo koos Matthias Köning uiteindelijk toch voor verdieping van zijn geluid- en videowerk, kreeg het kunstwerk van Elise een heel nieuwe dimensie doordat het vlak voor de opening onbedoeld op de grond viel (en daarna weloverwogen zo bleef liggen) en ontdekte Marc Müller, tot dan toe overtuigd solist, hoe verrijkend samenwerking kan zijn door een deel van zijn geluidsdatabase aan (geluids)kunstenaar Max Kuiper toe te vertrouwen.

Richting subsidieverstekkers liggen afwijkingen van aangekondigde programma’s al snel gevoeliger. Zodra de uitwerking van het programma afwijkt van het in de aanvraag geschetste scenario kan er ongemak ontstaan. Want wie legt daarvoor verantwoording af bij wie? Overheden en fondsen zien graag de beschikbaar gestelde (veelal publieke) middelen verantwoord besteed. Maar wat is verantwoord (en volgens wie) als het gaat om experiment en om de Next Steps die deelnemers zetten? Als Kunstenlab die experimentele vrijheid niet toelaat, dan frustreert hij het doel van het programma, namelijk het stimuleren van kunstenaars tot een ‘Next Step’. Als het daarentegen de resultaten niet kan verwoorden en verantwoorden, dan komt zijn eigen positie in het geding.

Effectieve ervaringen

De aanvankelijke ambitie The Next Step als methode te ontwikkelen, is in zekere zin door de praktijk achterhaald. Dat wil zeggen voor zover een methode een opgelegde werkwijze veronderstelt met ingebouwde voorwaardelijkheden om zo effectief mogelijk resultaten te bereiken. Juist door The Next Step niet vooraf te definiëren, maar in wisselwerking met kunstenaars tot stand te laten komen, kunnen kunstenaars onverwachte samenwerkingen aangaan, voor een artistiek-inhoudelijke uitdaging, maar ook voor uitwisseling van praktijkkennis en -ervaringen. In sommige gevallen leidde dat ertoe dat deelnemers nauwelijks bewust waren dat ze deelnemers waren aan het programma, zoals bij de pas afgestudeerden, Terence Baier en Björn Zielman die samen met ervaren kunstenaar en curator Pim Trooster werkten aan een tentoonstelling en elkaar als ‘metgezellen’ enkele maanden verrijkten met levendige gesprekssessies (en dat daarna zijn blijven doen). In een andere episode, zoals die met performancekunstenaar Anet van de Elzen, is heel bewust met haar werk ECHO THE NOW een Next Step ‘geregisseerd’ door optimaal gebruik te maken van de presentatieruimte, waardoor de toeschouwer ruimtelijk onderdeel uitmaakte van het werk. Daarnaast nodigde ze collega-kunstenaar, Anne-Marie van Sprang, uit tot reflectie via de krachtige uitwisselingsenergie die er tussen beiden bestaat.

Iedere episode van The Next Step is een nieuw experiment dat kunstenaars en Kunstenlab met elkaar aangaan en dat op uiteenlopende vlakken nieuwe ervaringen en inzichten oplevert. De opgedane ervaringen zijn de spil waar het programma om draait. Het zijn nieuwe ervaringen op uiteenlopende vlakken, zowel voor de kunstenaar(s), als voor Kunstenlab, maar ook voor het publiek. Voortdurend (artistiek-inhoudelijk) de grenzen opzoeken en verleggen is iets dat in het DNA van iedere kunstenaar is terug te vinden. Hooguit de mate waarin ze dat doen, varieert. Daar maakt het programma dankbaar gebruik van. Maar het gaat verder dan alleen artistiek-inhoudelijke ambities. The Next Step vraagt van deelnemers een breder engagement, gemotiveerde keuzes en contextueel maatwerk. Maar een methode? Nee. Wel biedt het programma een betekenisvol raamwerk waarbinnen een of meerdere geselecteerde kunstenaar(s) tijdelijk ‘bescherming’ en ruimte krijgen om zichzelf in alle vrijheid uit te dagen. Iedere episode staat op zichzelf en maakt tegelijkertijd onderdeel uit van het non-stop proces van kennisopbouw en –overdracht dat Kunstenlab initieert, stimuleert en bewaakt.

Conclusie

Zowel Kunstenlab als de kunstenaars ervaren het talentontwikkelingsprogramma The Next Step als betekenisvol. Het biedt kansen voor onderzoek en experiment, voor nieuwe ervaringen, verrassende samenwerkingen, verdieping en interactie met het publiek. Het inkaderen van een periode werkt productief en de inbedding in een talentontwikkelingsprogramma van Kunstenlab levert voor veel kunstenaars behalve nieuw werk, het aanboren van een nieuw publiek ook blijvende contacten op, en niet alleen met Kunstenlab. Ook verschijnen er nieuwe sociale en professionele netwerken in beeld.

In The Next Step is er geen goed of fout. Zodra er iets tot stand is gebracht waardoor de praktijk van de kunstenaar daarna nooit meer hetzelfde zal zijn – dat kan een ogenschijnlijks onbeduidend iets zijn, maar ook een wezenlijke kentering in werkwijze – dan zijn meetlatten en data overbodig en is het grootste bewijs van de effectiviteit van The Next Step geleverd.